Rafelrand zonder visie
Het natuurpark Bloeyendael is in de winter van 1975/1976 aangelegd door de gemeente Utrecht. Het gebied er om heen was grotendeels leeg. In wat nu het kantorenpark Rijnsweerd-Noord is, stond de laagbouw van het voormalige provinciekantoor (De Sterren). Verder de middelhoogbouw van de AMEV (thans ASR). En helemaal verloren midden in het gebied een IVO-MAVO. Ook volkstuincomplex ATV-Stadion was er al na een verplaatsing vanaf een eerdere locatie bij het voetbalstadion. Het was echt een rafelrand van de stad, waarvoor geen visie was ontwikkeld.
Uitgelekte plattegrond leidt tot verzet
Zo’n relatieve leegte aan de rand van de oude stad lokt een roep tot herontwikkeling uit. Voorjaar 1990 was het zover. In het Utrechts Nieuwsblad lekte een plattegrondje uit waarin het gebied Rijnsweerd-Noord was vol getekend met kantoren. Dit gold voor het totale gebied tussen de Waterlinieweg en de A28 inclusief Park Bloeyendael en de volkstuinen langs de Oostbroekselaan. Midden in het park was een bushalte ingetekend ten behoeve van een toekomstige ondergrondse halte van een metro! Het zou slechts een ambtelijke schets zijn, waar het bestuur geen weet van had.
De tekening was gemaakt door AMEV, dat zich – naast verzekeren – ook bezighield met projectontwikkeling. De gemeente vond het wel makkelijk: het scheelde een boel werk en verkoop van de gemeentegrond zou veel geld opleveren. Dat geld was nodig voor de aanleg van de (HOV)buslijn van het Centrum naar de Uithof. Alle door AMEV ingetekende bebouwing is sindsdien gerealiseerd behalve die in Park Bloeyendael en op de volkstuinen.
De volkstuinders aan de Oostbroekselaan waren zeer verontrust over de toekomst van hun tuinen. Op 21 mei 1990 besloten een aantal leden tijdens de rondvraag van de jaarvergadering dat zij zich zouden verzetten tegen de ambtelijke bouwplannen. Het bestuur van de ATV Stadion aarzelde, want hen was voorgehouden dat zij mogelijk konden (terug)verhuizen naar de omgeving van het FC Utrecht- stadion. “Van de gemeente verloor je de strijd toch altijd”, was de visie van het bestuur.
Een delegatie van de “rebelse” volkstuinders, te weten Frans van der Hulst en het echtpaar Dick en Rebecca Hartman zocht contact met de in Park Bloeyendael actieve imker Theo de Ronde. Theo dreef zijn imkerij vanuit de werkkeet van de dienst Stadsbeheer middenin het park. Ook hield hij zo een oogje in het zeil bij gebrek aan gemeentelijk toezicht. Een samenwerkingsverband werd afgesproken. Toen het bestuur van de volkstuinvereniging op hun handen bleef zitten, ging de groep tuinders met Theo over tot actie onder naam ”actiegroep Bloeyendael” met als thema “Houdt Bloeyendael groen”. Theo was als bioloog een belangrijke kennisbron en had ook een visie op het
onderhoud van het park.
De actie krijgt vorm
Met door Dick Hartman handgeschreven, pittig geformuleerde teksten, op groene pamfletten en vele persberichten werd onze visie uitgedragen. Op grond van regels voor de inspraak van de bevolking gaf de gemeente subsidie voor activiteiten die met die inspraak verband hielden en zo werden de eerste kosten gedekt. De actiegroep stond elke zaterdag in een kraam bij het stadhuis om handtekeningen te verzamelen tegen de sloop van het groen. Ook was er een kaartenactie, waarbij de bevolking een tekst op een groene kaart kon aanvullen met eigen woorden en richten aan de politieke partj(en) van hun keuze. De raadsfracties wisselden na elk weekend de scores met elkaar uit. De noodzaak om Bloeyendael groen te houden werd stadsbreed bekend! En het sijpelde ook langzaam door naar de vaak buiten de stad wonende ambtenaren van de dienst Stadsontwikkeling.
Sympathiebetuigingen uit allerlei hoeken stroomden binnen. Zo bood de advocaat Bas Besseling aan om gratis juridische bijstand te leveren. Op zijn advies is op 13 december 1990 een formele Stichting Bloeyendael opgericht. Alleen rechtspersonen konden immers juridisch strijd voeren met bijvoorbeeld de gemeente Utrecht en fiscaal aftrekbare donaties verwerven. Frans van der Hulst werd voorzitter en Dick Hartman secretaris. Andere bestuursleden waren naast – uiteraard – Theo de Ronde, de volkstuinders Rebecca Hartman, Wout Andriessen, Huub Hoefsmit, Coen van Kasteel, Martin de Groot en Jan Weggemans (later voorzitter). Ook ging de nieuwe stichting met huis aan huis acties donateurs werven om aan geld te komen en draagvlak te verbreden. Dat geld was nodig om de actie-kas goed gevuld te houden, o.a. voor bijkomende kosten van juridische procedures. Die procedures ging de gemeente natuurlijk niet subsidiëren. De Stichting had in Utrecht-Oost in korte tijd de financiële steun van meer dan 500 donateurs verworven. Het totale actiepakket en de vasthoudendheid van de actievoerders maakten indruk op de raadsleden.
Het roer gaat langzaam om
Ger Mik was destijds Wethouder van Ruimtelijke Ordening. Hij probeerde met een “structuurschets De Strook” lijn te brengen in de ruimtelijke ordening in de schil ten oosten van de oude stad. Voor
Oost-Utrecht ging het om het gebied van de Berekuil tot en met De Uithof. Onderwijsvoorzieningen (universitair en HBO) werden geconcentreerd op De Uithof. Er moest een busbaan komen door
de binnenstad (Nobelstraat/Biltstraat/Waterlinieweg/Archimedeslaan) langs Bloeyendael, en in Rijnsweerd-Noord kwamen kantoren. De volkstuinen bleven in zijn visie bestaan en Park Bloeyendael werd deels ontzien. De stichting had daags voor de pers-presentatie van de structuurschets de hand weten te leggen op die ambtelijke nota en een “tegenpersbericht” opgesteld voor het gebied van de volkstuinen en het park (inclusief de zonering van de busbaan).
Actiepunt was ook de geplande hoogbouw van de VSB naast de AMEV. Dit gebouw is nu – na het debacle van Fortis –het nieuwe provinciehuis. Verder werd er in de structuurschets nog aan de randen van het park geknaagd en was er geen visie op het onderhoud van het park. De stichting ging consequent procederen tegen de afgifte van bouwvergunningen in de buurt van het park, omdat er nog geen bestemmingsplan was noch een ontwerp daarvan. Er was sprake van gelegenheidsplanologie. De Structuurschets kwam later en had nog geruime tijd een informele status. De strategie was om te stoppen met procederen als er geen kans op succes was, om verdere schade voor derden te beperken. Uit erkentelijkheid voor die gedragslijn hebben b.v. de accountants van Ernst & Young (hoogbouw naast het oude provinciehuis) aan het park de rode banken geschonken die er ruim 20 jaar hebben gestaan.
De lokale politiek besloot de grens van de kantorenbouw te leggen bij de Galileïlaan. Natuurpark Bloeyendael en het terrein van de ATV Stadion bleven in principe zoals het was: een groen gebied. Dit was te danken aan de opstelling van wethouder Mik. Ook Lambert Koops, directeur Stadsbeheer, had veel begrip voor onze positie. Maar waakzaamheid bleef geboden. Zo wilde de dienst Stadsontwikkeling de buslijn naar de Uithof dwars door de vijver tussen provinciekantoor en de Waterlinieweg aanleggen in plaats van er om heen. Dit zou een minuut reistijd schelen! Na (weer) een bezoek aan de raadscommissie kon de Stichting Bloeyendael de berekeningen van de ambtenaren snel weerleggen. Ook was een interventie nodig om te voorkomen dat de (historische) tankwal langs de Waterlinieweg van al het groen werd ontdaan, zodat busreizigers letterlijk op het park konden neerkijken. Voorts hadden “lijnentrekkers” van de Stadsontwikkeling nog een idee om een fietspad dwars door het park aan te leggen en ook dat is na de nodige druk teruggenomen. Tenslotte zou de Galileïlaan (ten zuiden van het park) doorgetrokken worden naar de Waterlinieweg en hoofdafvoerroute van verkeer worden. Ook dat ging niet door. De Archimedeslaan werd een hoofdroute voor verkeer in beide richtingen.
Bloeyendael proeftuin voor de maatschappij
De Stichting Bloeyendael had de inspraaksubsidies meer dan verdiend. Herhaaldelijk moest men aan de bak en het heeft de gemeente Utrecht voor diverse (kostbare) miskleunen behoed. Al met al heeft Park Bloeyendael met zijn acht hectare in de periode 1990-1995 heel wat oefenmateriaal opgeleverd voor goed ambtenaarschap. De Stichting Bloeyendael heef nu al 25 jaar lang bewezen dat – als de randvoorwaarden goed zijn – mensen best bereid zijn zich langdurig in te spannen voor de goede zaak. Mits de overheid ook zelf haar rol en taak goed en actief invult. De jarenlange samenwerking tussen de vrijwilligers van de stichting en de ”groene mensen” van de gemeente is een groot goed.
Jan Weggemans,
oud-voorzitter (1991 – 2006)